Tasvir Yapımı

Karagöz yapımında kullanılan esas malzeme çiğ deri diye tabir edilen şeffaf halde tabaklanmış sığır, dana ve deve derileridir. Özel bir tabaklama işleminden geçirilen derinin kepekle kılları dökülüp, yağları bıçaklarla kazındıktan sonra güneşte kurumaya bırakılır. Tabaklamada zırnık kullanılırsa derinin sarı renk aldığı görülmüştür. Zırnık yerine kepekle doğal tabaklanan, sonra kireç içine daldırılan derilerde ise daha beyaz bir görünüm elde edilir. Tasvir yapımından önce bu kireçli derinin kazınması gerekir. Dünyada gölge tiyatrosu yapan pek çok ülke, deri yerine plastik, karton veya tahta kullanıyor. İstenen şeffaflığı elde edemiyorlar. Şeffaf ve kolay işlenir malzeme olduğu için, sanat değeri yüksek olduğu için biz deri kullanıyoruz.

Deriden, yapacağımız tasvir ebatlarında küçük parçalar keserek üzerine çizim yaparız. Kesilen ve çizim yapılan parçayı su ile tavladıktan sonra makasla etrafını keseriz. Deriden her bir parçayı ayrı ayrı kesip çıkarırız. Oynar parçalar gövde, etek, ayaklar varsa kol ve diğerleri teker teker çıkarılır. Sonra yumuşak olduğu için tercih ettiğimiz ıhlamur kütüğü üzerinde deriyi işlemeye başlarız. Nevreganlama işlemi çelik bıçaklarla yapılır. Delme işlemi (Nevraganlama), daha sonra kullanılan bıçaklara ad olmuştur. Nevregan denilen özel uçlu çelik bıçaklar, bizler aracılığı ile deriye delikler açarız. Pürüzleri, çapakları kazıma bıçağıyla kesip deriyi temizleriz. Açılan bu delikler tasvirlerin hatlarını belirler ve ışığın perdeye geçmesine yardımcı olur. Baskı altında tutup düzelttiğimiz deri bu esnada kurur. Kazıma ve zımparalama işleminden sonra boyama aşamasına geçeriz.

Çeşitli bitki, kök ve doğal boyarlardan hazırladığımız kök boyalarla tasvirleri boyarız. Kontürlerini yani çevre çizgilerini is mürekkebi ile çektikten sonra tasvirin bağlantılarını yaparız. Eskiden bağırsakla bağlanan parçalar bugün katküt, balmumlu ip ya da misina ile dikilmektedir. Deriden kesilen bozuk para büyüklüğündeki pullar – düğmeler de yerine dikilir. Düğmenin ortasına zımba ile oynatım sopasının gireceği delik açılır. Artık tasvirimiz oynatıma hazır demektir.

Oynatım Tekniği ve Kullanılan Malzemeler

Çeşitli Karagöz perde ebatları vardır. Her Hayâlî kendine göre bir düzenleme yapar. Kullandığım perde 2 metre yüsekliğinde, 2 metre cephesi, 1 metre derinliği olan bir dikdörtgen çadırdır. Birbirine geçme borulardan oluşan bu çadırın dışı oyununa göre kadife veya basma bir kumaşla kaplanır. İç bölümde ekran kısmına tahta bir kasnak içine beyaz mermerşahi bez gerilir. Karagöz'ün oynatıldığı bu beyaz perdeye "ayna" denir. Halojen ışıkla aydınlatılan perde üzerinde tasvirler yatay takılmış tahta çubuklar aracılığı ile oynatılır.

Perdeler önceleri 2 x 2,5m iken sonraları 110 x 80cm ebadında yapılmaya başlanmıştır. İç tarafta perdenin altında kurulmuş "peş tahtası" vardır. Eskiden peş tahtası üstüne tasvirler, hayal ağacı, def, şem'a, oyun metni vb. konulurdu.

Karagöz oyununda tasvirlerin yanısıra tasvir sopaları, zil, def, nâreke (kamış düdük), perdeyi aydınlatan ışık kaynağı kullanılır.